Ngược dòng thời gian, ngày 28/3/1935, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ nhất họp tại Ma Cao (Trung Quốc) đã thảo luận và thông qua “Nghị quyết về Đội tự vệ”. Mục đích của việc tổ chức ra các Đội tự vệ được Đảng ta xác định: “Ủng hộ quần chúng hàng ngày, ủng hộ quần chúng trong các cuộc đấu tranh, ủng hộ các cơ quan cách mạng và chiến sĩ cách mạng, huấn luyện quân sự cho chiến sĩ cách mạng, chống quân thù của giai cấp công nhân và vận động cách mạng phát triển thắng lợi”. Ngay sau khi có Nghị quyết của Đảng, trong thời kỳ chuẩn bị lực lượng tiến tới Tổng khởi nghĩa tháng 8/1945, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lãnh đạo, tổ chức ra các Đội tự vệ, Đội du kích trên nền tảng của phong trào đấu tranh cách mạng của nhân dân. Từ những đội “Tự vệ đỏ” - tiền thân của lực lượng vũ trang cách mạng Việt Nam ra đời trong cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh (1930 - 1931) đến Đội du kích Bắc Sơn, Cứu quốc quân, Du kích Ba Tơ, Quân du kích Nam Kỳ, các Đội du kích hoạt động trong các chiến khu trên khắp cả nước… đều được tổ chức trên cơ sở lực lượng chính trị của nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng và làm nòng cốt cho khởi nghĩa từng phần ở các địa phương, là lực lượng xung kích trong Tổng khởi nghĩa, đập tan ách thống trị của chế độ thực dân phong kiến mà tiêu biểu là sự kiện khởi nghĩa giành chính quyền cách mạng về tay công nông (8/1945).

          Sau cách mạng tháng 8/1945 thành công, ngày 02/9/1945, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, DQTV Việt Nam trở thành lực lượng vũ trang của Nhà nước.. Lực lượng này đã thực sự là một công cụ chuyên chính chủ yếu bảo vệ Đảng và chính quyền cách mạng.

          Trong 9 năm kháng chiến chống Pháp xâm lược (1945 – 1954), thực hiện chủ trương “biến hậu phương của địch thành tiền tuyến của ta”, với các loại vũ khí thô sơ trong tay nhưng DQTV, du kích đã dựa vào địa hình, địa vật của xóm làng, dựa vào thế trận chiến tranh nhân dân, tiến hành diệt ác, trừ gian, góp phần xây dựng, mở rộng và bảo vệ các vùng căn cứ; đồng thời, phối hợp với bộ đội địa phương tiến hành chiến tranh du kích, tiêu hao, tiêu diệt sinh lực địch, giam chân địch trong các đô thị, thành phố, thị xã. Đặc biệt, trong giai đoạn cuối của cuộc kháng chiến, nhất là chiến cuộc Đông Xuân 1953 - 1954, mà đỉnh cao là chiến dịch Điện Biên Phủ, hoạt động của dân quân du kích phối hợp nhịp nhàng với bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương tiến công mạnh mẽ, góp sức lớn vào chiến thắng“lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, buộc Pháp phải ký Hiệp định Giơ-ne-vơ, kết thúc chiến tranh, lập lại hòa bình ở Đông Dương.

          Bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, quán triệt chủ trương, đường lối cách mạng của Đảng, lực lượng DQTV, du kích hai miền Nam - Bắc tiếp tục có nhiều đóng góp trong công cuộc xây dựng và bảo vệ miền Bắc Xã hội Chủ nghĩa, tiến hành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam.

          Trong công cuộc xây dựng CNXH ở miền Bắc và cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1954 - 1975), lực lượng DQTV ở miền Bắc đã tích cực phối hợp với lực lượng công an nhân dân lập nhiều thành tích, giữ vững an ninh trật tự; đồng thời, còn là lực lượng nòng cốt và linh hồn trong các phong trào sản xuất, chiến đấu: “Tay cày, tay súng”, “Tay búa, tay súng”, “Vừa sản xuất, vừa chiến đấu”, “Tiếng hát át tiếng bom”.Ngoài ra, DQTV còn là “mắt xích” quan trọng trong lưới lửa phòng không ba thứ quân nhiều tầng, nhiều hướng, góp phần cùng quân, dân miền Bắc đánh bại chiến tranh phá hoại bằng Không quân và Hải quân của Mỹ, bảo vệ vững chắc hậu phương lớn miền Bắc, chi viện đắc lực cho tiền tuyến lớn miền Nam.

          Lực lượng dân quân du kích ở miền Nam trong kháng chiến chống Mỹ luôn chủ động đánh địch bằng mọi vũ khí, hình thức đánh địch phong phú, sáng tạo trên khắp cả 3 vùng chiến lược; kết hợp chặt chẽ đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang, 3 mũi giáp công (quân sự, chính trị, binh vận), hình thành thế trận chiến đấu, phát triển các căn cứ chiến đấu, vành đai du kích, vành đai diệt Mỹ. Thực hiện bám trụ kiên cường, giữ thế xen kẻ, cài răng lược với địch, đây là một phương thức tác chiến, một cách đánh độc đáo, sáng tạo của chiến tranh du kích Việt Nam. Lực lượng dân quân du kích đã phối hợp với nhân dân, đấu tranh quyết liệt chống địch, dồn dân lập “ấp chiến lược”; phối hợp với bộ đội địa phương và bộ đội chủ lực trong mọi hoạt động, góp phần đánh bại các chiến thuật “trực thăng vận”, “thiết xa vận” và các chiến lược của Mỹ - Ngụy như: “Chiến tranh đặc biệt”, “Chiến tranh cục bộ”, “Việt Nam hóa chiến tranh” buộc địch phải phân tán lực lượng để đối phó. Trong cuộc tổng tiến công mùa Xuân 1975, với phương châm giải phóng xã, huyện, tỉnh, “đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào”, lực lượng DQTV đã cùng bộ đội chủ lực và nhân dân miền Nam đồng loạt tiến công và nổi dậy, góp phần giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

          Xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, DQTV Việt Nam ngày càng khẳng định rõ vị trí, vai trò chiến lược trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân, cùng toàn Đảng, toàn quân, toàn dân bảo vệ vững chắc độc lập chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ Đảng, Nhà nước, Nhân dân và chế độ XHCN; giữ vững hòa bình, ổn định chính trị, bảo đảm an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội; chủ động ngăn chặn, làm thất bại mọi âm mưu và hành động chống phá của các thế lực thù địch đối với sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta, góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ cách mạng trong tình hình mới.   

          Trải qua 85 xây dựng, chiến đấu và trưởng thành dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, DQTV Việt Nam nói chung, các thế hệ cán bộ, chiến sỹ DQTV Thừa Thiên Huế nói riêng luôn một lòng trung thành với Đảng, Tổ quốc, Nhân dân, chiến đấu bám trụ kiên cường, mưu trí, dũng cảm, sáng tạo trong lao động, học tập, công tác đã lập nhiều chiến công to lớn, góp phần toàn Đảng, toàn dân và toàn quân làm nên cách mạng tháng 8/1945, đấu tranh giải phóng dân tộc thống nhất đất nước 30/4/1975, cũng như trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN.                                                                                               Xứng đáng với lời khẳng định của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Dân quân tự vệ và du kích là lực lượng của toàn dân tộc, là một lực lượng vô địch, là một bức tường sắt của Tổ quốc. Vô luận địch nhân hung bạo thế nào, hễ đụng vào lực lượng đó, bức tường đó, thì địch nào cũng phải tan rã”./.