Đồng chí Trần Phú sinh ngày 01/5/1904 tại thôn An Thổ, xã An Dân, huyện Tuy Án, tỉnh Phú Yên (nguyên quán xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh) trong một gia đình giàu truyền thống khoa bảng, yêu nước. Thân phụ của đồng chí là cụ Trần Văn Phổ đậu Giải nguyên năm 1897. Thân mẫu là cụ Hoàng Thị Cát quê ở xã Châu Dương, huyện Nghỉ Lộc, tỉnh Hà Tĩnh.

        Tuổi thơ đồng chí Trần Phú đã chứng kiến và thấu hiểu những nỗi thống khổ, bất công của các tầng lớp Nhân dân lao động dưới ách áp bức, bóc lột của chính. quyền thực dân, phong kiến. Từ đó, góp phần bồi đắp lòng yêu quê hương, đất nước và hun đúc ý chí và tinh thần học hỏi, vươn lên tìm con đường cứu nước trong lòng người thanh niên Trần Phú.

       Từ năm 1918 - 1922, đồng chí Trần Phú theo học tại Trường Quốc học Huế. Giữa năm 1925, đồng chí Trần Phú gia nhập Hội Phục Việt (sau đổi tên thành Hội Hưng Nam và Tân Việt Cách mạng Đảng), tổ chức của những trí thức yêu nước. Năm 1926, đồng chí tham gia các hoạt động, phong trào đấu tranh yêu nước như phong trào nhân dân đấu tranh yêu cầu thực dân Pháp trả tự do cho nhà yêu nước Phan Bội Châu, tổ chức Lễ truy điệu cụ Phan Chu Trinh…

      Bước ngoặt trong cuộc đời cách mạng của đồng chí Trần Phú là vào tháng 6/1926, đồng chí Trần Phú và một số hội viên Hội Phục Việt được cử sang Quảng Châu (Trung Quốc) tham gia lớp huấn luyện chính trị khóa 2 do Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trực tiếp giảng dạy. Tại đây, đồng chí Trần Phú được kết nạp vào Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên; được Tổng bộ Thanh niên phân công về Trung kỳ xây dựng và phát triển cơ sở hội. Chính những năm học tập, nghiên cứu lý luận Mác – Lênin, tham gia hoạt động thực tiễn và có cơ hội trao đổi với các đồng chí, đồng nghiệp của các Đảng anh em về những vấn đề dân tộc và thuộc địa, đồng chí Trần Phú đã có bước trưởng thành lớn, đủ sức gánh vác những nhiệm vụ quan trọng do Đảng ta phân công. 

      Tháng 4/1930, đồng chí Trần Phú được Quốc tế Cộng sản và lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc cử về nước hoạt động. Tháng 7/1930, đồng chí Trần Phú được bổ sung vào Ban Chấp uỷ lâm thời (Ban Chấp hành Trung ương lâm thời) và được giao nhiệm vụ biên soạn dự thảo Luận cương chính trị của Đảng. Tháng 10/1930, tại Hương Cảng (Trung Quốc), Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã thảo luận và nhất trí thông qua Luận cương chính trị do đồng chí Trần Phú dự thảo. Đồng thời, Hội nghị đã quyết định đổi tên Đảng Cộng sản Việt Nam thành Đảng Cộng sản Đông Dương và bầu đồng chí Trần Phú làm Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng.

      Luận cương chính trị do đồng chí Trần Phú dự thảo là văn kiện quan trọng của Đảng, đã vận dụng những nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin về vấn đề dân tộc và thuộc địa. Trong điều kiện Đảng ta mới thành lập, trình độ lý luận trong Đảng còn hạn chế, Luận cương chính trị là một nỗ lực trong việc tiếp thu, vận dụng đường lối cách mạng thuộc địa và nửa thuộc địa của Quốc tế Cộng sản vào tình hình Đông Dương. Cống hiến lý luận của bản dự thảo Luận cương chính trị đã làm rõ mục đích, nhiệm vụ, bước đi, động lực cách mạng, vai trò lãnh đạo của giai cấp vô sản và Đảng Cộng sản, tầm quan trọng của sức mạnh đoàn kết quốc tế đối với cách mạng Việt Nam. Nội dung chủ yếu của Luận cương chính trị trình bày những vấn đề chiến lược, sách lược của cách mạng Việt Nam, gồm 03 phần lớn: tình hình thế giới và cách mạng Đông Dương, những đặc điểm về tình hình ở Đông Dương, tính chất và nhiệm vụ của cách mạng Đông Dương. Trên cơ sở phân tích tình hình thể giới và trong nước, dự thảo Luận cương chính trị nêu rõ tính chất cuộc cách mạng ở Đông Dương là cách mạng tư sản dân quyền. Nhiệm vụ của cách mạng Đông Dương gồm hai nhiệm vụ: một là: đánh đổ chủ nghĩa thực dân Pháp, giành độc lập dân tộc; hai là: đánh đổ giai cấp địa chủ phong kiến, đem lại ruộng đất cho nông dân. Cùng với Chính cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt do Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc soạn thảo được thông qua tại Hội nghị hợp nhất đầu năm 1930, Luận cương chính trị đã góp phần xác định rõ con đường phát triển của cách mạng Việt Nam, đưa cách mạng, vượt qua mọi thử thách đi tới thắng lợi vẻ vang.

       Trong suốt cuộc đời cách mạng, đồng chí Trần Phú là người cộng sản mẫu mực, nêu cao tấm gương kiên cường, bất khuất trước kẻ thù. Ngày 18/4/1931, đồng chí Trần Phú bị thực dân Pháp bắt tại số nhà 66, đường Săm-pa-nhơ (nay là đường Lý Chính Thắng, thành phố Hồ Chí Minh) và đưa về giam giữ ở Khám Lớn. Thực dân Pháp đã không từ thủ đoạn mua chuộc, tra tấn dã man nào hòng khuất phục người chiến sĩ cộng sản trẻ tuổi. Dù sống trong nhà tù thực dân, trong điều kiện hết sức nghiệt ngã, đồng chí Trần Phú luôn luôn bình tĩnh, sáng suốt, giữ vững tinh thần cách mạng và cùng với các đồng chí khác tổ chức nhiều cuộc đấu tranh vạch mặt chế độ lao tù dã man, vô nhân đạo của kẻ thù, tổ chức những buổi huấn luyện chính trị ngay trong nhà tù của thực dân Pháp. 

        Tuy nhiên, trước đòn tra tấn và chế độ hà khắc của nhà tù thực dân, Tổng Bí thư Trần Phú đã trút hơi thở cuối cùng vào ngày 06/9/1931, tại Nhà thương Chợ Quán, thành phố Sài Gòn. Trước lúc hy sinh, đồng chí Trần Phú nhắn gửi đồng chí, đồng bào lời nói bất hủ: "Hãy giữ vững chí khí chiến đấu". Đồng chí Trần Phú ra đi, để lại cho các thế hệ đi sau tấm gương sáng ngời của một chiến sĩ cộng sản kiên cường, hiến dâng trọn cuộc đời cho sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc. Khi đất nước độc lập, tự do và thống nhất, Đảng và Nhà nước tổ chức trọng thể Lễ truy điệu đồng chí Trần Phú vào ngày 12/01/1999, tại thành phố Hồ Chí Minh và di đời hài cốt của đồng chí về an táng tại núi Quần Hội, xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh.

      Cuộc đời hoạt động cách mạng của Tổng Bí thư Trần Phú từ khi giác ngộ lý tưởng đến khi giữ cương vị Tổng Bí thư của Đảng chỉ gần 10 năm, nhưng đã để lại di sản vô cùng quý báu, với những bài học sâu sắc cho Đảng và sự nghiệp cách mạng của Nhân dân ta.

      Luận cương Chính trị năm 1930 do đồng chí Trần Phú khởi thảo và các văn kiện của Đảng trong thời kỳ đồng chí làm Tổng Bí thư là những văn kiện vô giá, góp phần hình thành đường lối cơ bản của cách mạng Việt Nam; kết quả của sự nỗ lực tìm tòi, vận dụng đúng đắn, sáng tạo những nguyên lý của Chủ nghĩa Mác-Lênin về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân, về đường lối cách mạng giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa theo con đường cách mạng vô sản.